پروژه جامعه شناسی قیام امام حسین و علل ماندگاری آن

پایان نامه و پروژه تحقیقاتی کارشناسی بررسی جامعه شناسی قیام امام حسین و علل ماندگاری آن

مقدمه

در بین وقایع مختلف تاریخ اسلام واقعه ای به گستردگی، نفوذ و ماندگاری عاشورا به ندرت می توان یافت. اکنون مراسم سوگواری عاشورا علاوه بر ایران و عراق که مرکز تجمع شیعیان هستند، در لبنان، مصر، افغانستان، پاکستان، قفقاز و آذربایجان، هند، کشورهای حوزه خلیج فارس، یمن، ترکیه و حتّی کشورهای جنوب شرقی آسیا همه ساله با شور و شکوه فراوان برگزار می شود. چنین واقعه ای با نقش وسیعی که در حیات دینی کنونی بسیاری از جوامع مسلمان دارد شایسته آن است که از زوایای مختلف مورد مطالعه قرار گیرد تا هر چه بهتر شناخته شود.

ما در این نوشتار می کوشیم از زاویه ای نسبتا جدید یعنی از دید جامعه شناسی به این جنبش بنگریم. به طور کلی ابعاد مختلف مطالعه قیام عاشورا به این قرار است:

بُعد تاریخی: تاریخ می کوشد اصل ماجرا را آن طور که اتفاق افتاده روایت کند. در واقع این بُعد، مهم ترین وجه در هر مطالعه قیام عاشورا است، چرا که اکنون این قیام، واقعه ای تاریخی محسوب می شود و هرگونه مطالعه درباره آن، کاملا نیازمند اطلاعات تاریخی صحیح و کافی است.

بُعد کلامی: کلام علمی است که به دفاع عقلانی از گزاره های دینی می پردازد. در رابطه با عاشورا، شیعیان بسیاری که حرکت امام حسین را حق دانسته و لشکر مقابلش را باطل، با بحثهای مختلف در مقام دفاع از این حق و زنده نگه داشتن آن برآمده اند.

بُعد جامعه شناختی: جامعه شناسی در پی این است که تأثیر نیروی جامعه را که نیرویی مستقل از تک تک افراد و خارج از کنترل هر یک از آنهاست بر کُنشهای افراد بسنجد و با اطمینان قابل قبولی بتواند وقایع اجتماعی آتی را پیش بینی نماید. به عبارت دیگر، جامعه شناسی به دنبال یافتن قاعده کلی رفتار انسانهاست تا با کمک آن، تونایی پیش بینی و کنترل وقایع اجتماعی را بیابد و با به کارگیری تجربه علمی به کشف روابط میان پدیده ها نایل شود.

در ارتباط با قیام عاشورا، جامعه شناسی می تواند در شناسایی عوامل و نیروهای اجتماعی مؤثر بر این واقعه به ما کمک کند.

بیان مسئله

حرکتهای جمعی در جامعه شناسی با اصطلاحات مختلفی چون انقلاب (revolution)، شورش (rebellion)، جنبش اجتماعی (socail movement) و کودتا نام برده می شوند. از آنجا که قیام حسین بن علی علیه السلام حرکتی جمعی بود در ابتدا باید مشخص شود که جزء کدام دسته جای می گیرد. بدین جهت که در حرکت امام تغییر ساختار سیاسی و اجتماعی مد نظر بود، حرکت ایشان نمی تواند شورش یا کودتا تلقّی شود؛ چرا که کودتا گرفتن حکومت توسط عده ای محدود به زور اسلحه است و در آن هیچ جنبش مردمی وجود نداردو شورش نیز چنانچه هدف سیاسی داشته باشد به دنبال تغییر رژیم حاکم است نه تغییر کل ساختار سیاسی، لذا قیام حسین بن علی علیه السلام با ویژگیهایی که داشت تنها می تواند انقلاب یا جنبش تلقّی شود.

در تعریف انقلاب نظریات مختلفی وجود دارد، اما تعریفی که تا حدی فصل مشترک سایر تعاریف است از آنتونی گیدنز (Giddens)، جامعه شناس معاصر انگلیسی است. وی می گوید:

انقلاب عبارت است از تصرّف قدرت دولتی از طریق وسایل خشن به وسیله رهبران یک جنبش توده ای، به منظور استفاده از آن برای ایجاد اصلاحات عمده اجتماعی.

مطابق این تعریف قیام امام حسین علیه السلام از آنجا که به تصرّف قدرت دولتی و نیز ایجاد یک جنبش عمومی نینجامید، نمی تواند انقلاب تلقّی شود.

فهرست مطالب پایان نامه

مقدمه

بیان مسئله

اهمیت و ضرورت موضوع

اهداف کلی

تعاریف نظری

ادبیات پژوهش

1. در خواست بیعت از امام حسین(ع)

2. گوهر اخلاق

3. تقاضای کوفیان از امام حسین(ع)

4. اصلاح وضع موجود

5. تحول در ساختار حکومت

6. احیاء امر به معروف و نهی از منکر

دلایل قیام امام حسین از زبان استاد مطهری

مفهوم عبرت

عاشورا بهترین سوژه عبرت تاریخ اسلام است

عوامل عبرت در تاریخ

چرا عده ای ثابت قدم نیستند؟

دنیا طلبی

ثروت اندوزی و تکاثر

علل قیام عاشورا و اهداف قیام عاشورا

الف. احیاى اسلام

ب. اصلاح امّت

ج. امر به معروف و نهى از منکر

د. مقاومت در برابر بیعت با یزید

ه . تشکیل حکومت اسلامى

عکس العمل در مقابل دعوت کوفیان

پی گیری اهداف تا مرز شهادت

روش مطالعه

تفاوت جامعه شناسی

تاریخی و تحلیل تاریخی

قیام عاشورا، انقلاب یا جنبش؟

حلقه های مفقودِ جنبش

سؤالات قیام

چرا بسیج مردمی در کوفه تداوم نیافت؟

دو نقش مردم

ویژگیهای مشترک

ویژگیهای خاص جامعه کوفه

چگونگی تبدیل ضعف حکومت

به قوّت و قوّت جنبش به ضعف

مقدمه

جاودانگی عاشورا

علل ماندگاری و پویایی عاشورا

5- نقش اهل بیت در ماندگاری عاشورا

6- نقش برجسته علما در ماندگاری و پویایی عاشورا

7- تلاش بی وقفه مؤمنین و مؤمنات در ماندگاری عاشورا

8- نقش ایران در ماندگاری عاشورا

محدودیت های پژوهش

پیشنهادات

منابع